In het tweede jaar van mijn opleiding aan de Universiteit Leiden volgde ik het vak Norm & Taal. Het werd gegeven door drie docenten, die het beste van de opleiding Nederlands in Leiden vertegenwoordigen: Cor van Bree, Ronny Boogaart en Ariane van Santen. Dit inspirerende vak speelde een grote rol in mijn ontluikende interesse in taalnormen. Een belangrijk moment kwam vroeg in de collegereeks, toen Ariane van Santen twee emails op het bord projecteerde. Emails van haarzelf. Met spelfouten erin.
De les was duidelijk: iedereen maakt weleens een spelfout. Zelfs een hoogleraar Nederlands. Een ander bekend voorbeeld van een spelfout door een hoogleraar, dat ik al eerder heb aangehaald, is deze bekentenis van Jan Renkema, hoogleraar Tekstkwaliteit (Universiteit Tilburg):
De volgende bekentenis dient ter vertroosting van taalgebruikers die zoveel moeite hebben met de spelling. Ik doe deze bekentenis alleen in dit voorwoord dat toch door bijna niemand word gelezen. In de vorige editie stond ergens word waar wordt had moeten staan, zoals in de zin hiervoor! In de pauze van een college over al onze spellinghervormingen kwam een verlegen studente mij dat vertellen.
Dat werkt zeker verzachtend. Als Jan Renkema in een taaladviesgids al een fout maakt, dan kan het iedereen overkomen, zou je zeggen. Goed, daar zou je het bij kunnen laten. Maar ik denk dat het belangrijk is om te laten zien dat dit geen incidenten zijn. Zoals ik al eerder schreef, lees ik op dit moment de ene taaladviesgids na de andere. En in veel van die gidsen kom ik spelfouten tegen. Die wil ik in mijn blog onder de aandacht brengen. Ik doe dat niet om iemand aan de schandpaal te nagelen. Ik doe dat ook niet met het doel om mensen lekker te laten lachen. Ik doe dat om te laten zien hoe normaal het is om een foutje te maken, zelfs in boeken die expliciet bedoeld zijn om dit soort fouten tegen te houden. Ja, het is misschien slordig, zeker in een gepubliceerd boek. Maar het kan de beste overkomen, zelfs als je je werk keer op keer laat nalezen. Het overkomt mij ook geregeld.
Ik wil ook laten zien dat het maken van spelfouten niet iets is van de laatste jaren. Het zou kunnen dat er tegenwoordig meer dan vroeger spelfouten worden gemaakt in gedrukte literatuur, maar niemand weet dat zeker. Er is namelijk geen onderzoek naar gedaan. Het ‘je hoort het steeds vaker’-syndroom is hardnekkig, en deels onvermijdelijk. We lezen nou eenmaal veel meer recente kranten dan oude kranten. Maar wie eens een oude krant openslaat, die zal ook daarin best spelfouten tegenkomen.
Daarom hier alvast een paar spelfouten uit de taaladviesgidsen. Je kunt het flauw noemen, maar ik geloof dat er een wereld te winnen is. Iedereen maakt fouten. Zelfs taaladviseurs. Opvallend is trouwens wel dat de spelfouten hieronder allemaal op het oog slordigheden betreffen, waar de fout van Renkema een grammaticaal foutje is (overigens een goed verklaarbaar grammaticaal foutje).
“Aanrichten, veroorzaken, teweegbrengen in ongun-tigen zin: schade, ver-woesting” (Charivarius 1940:35)
“Zowel jij al hij kunt of kan” (Meijers 1965:147)
“Een vraag die ter zake van ‘dan’ nogal eens wordt gesteld: mag je schrijven ‘gecompiceerder als’ of móet het zijn ‘gecompliceer-der dan’?” (Kolkhuis Tanke, 1984:90)
“De oppositie heeft eigenlijk geen kans op succs. Het gaat immers goed met de eco-nomie.” (Ansems 1988:66)
“Dat wil zegggen: te helpen zorgen dat wat zij zeggen of schrijven naar vorm en betekenis optimaal overeenstemt met wat zij bedoelen” (Nieuwenhuijsen 1990:7)
“gaan Werk dit werwkoord weg uit zinnen als: Het bedrijf is van plan meer te gaan produceren. De rederij wil de Mercury dit najaar gaan inzetten in het Carïbisch gebied (De Berg 1999:252)
“Zinnen waarin twee voegwoorden naast ellkaar staan, zijn geen toonbeeld van helderheid.”(De Berg 1999:166)
“Een firewall of een viruscanner is allang geen luxe meer.” (Tiggeler 2006:81)
Marten van der Meulen 
Ik kon geen spelfoutjes ontdekken!
LikeLike
Fijn! Maar wie weet zit er toch nog een in, het is eerder voorgekomen 😉
LikeLike
Ik struikelde over ‘emails’!
LikeLike
Beste Laura, emails mag dan wel niet volgens het Groene Boekje zijn, maar ik hoef me daar niet aan te houden. Ik schrijf email altijd zo, en dat is mijn goed recht.
LikeLike
Mijn moeder had emaillen pannen, Ik schrijf e-mails, met een streepje.
Ja dus, er zit toch een fout in. Email is een anglicisme.
De fouten in de gegeven taaladviesboeken dateren uit de tijd dat er nog geen spellingscontrole was. Nu zouden deze fouten bij controle meteen door de mand vallen, mits je die ook echt uitvoert. Veel mensen nemen die moeite niet eens meer, zo lijkt het.
LikeLike
Beste Emmy, ik schrijf email zonder streepje, omdat er nooit verwarring zal ontstaan met email als stof. Ik ben me bewust van het feit dat dat geen standaardspelling is, maar gelukkig hoef ik me daar niet aan te houden.
Dat email zonder streepje een anglicisme is lijkt me ongefundeerd. In het Engels is namelijk de (ouderwetse) regel óók dat je een verbindingsstreepje schrijft. Ik denk eerder dat mensen kiezen voor gebruiksgemak, en persoonlijk heb ik daar geen enkel probleem mee.
LikeLike
Beste Emmy, een ander punt: volgens mij voeren veel programma’s (zoals Word) de spellingcontrole automatisch uit. Daarom is het misschien des te verbazingwekkend dat er nog steeds spelfouten instaan. Het zou me verbazen als ‘veel mensen’ (je bedoelt editors, uitgevers, correctors) die moeite niet meer nemen: het is tenslotte hun vak! Nee, ik blijf bij mijn standpunt dat hoe goed je ook kijkt, er altijd een foutje in kan zitten. Zie bijvoorbeeld ook deze column over deze kwestie: https://www.taalvoutjes.nl/column-opzienbare-wereld-achter-taalvouten
LikeLike
Sorry, maar dan kun je elke fout wel verklaren met ‘ik hoef me niet aan de standaardspelling te houden’. Ik maakte vroeger alleen spelfouten in het Groot Dictee (die maak ik voortaan dus ook niet meer!). De rest valt in de categorie ‘typefouten’.
Ik schrijft automatisch correct, durf ik te zeggen, en de fout ‘schrijft’ maak ik hier expres. Zie je reactie op Edwin.
Een goede tip: wie zonder zonde is werpe de eerste steen. Als je anderen bekritiseert moet je er allereerst voor zorgen om zelf alles perfect te doen, en je bijdragen het liefst drie keer controleren voordat je op ‘Verzenden’ klikt.
LikeLike
Beste Emmy, heb je het bovenstaande stukje wel gelezen? Als je zegt dat “wie zonder zonde is werpe de eerste steen”, dan mogen alle bovenstaande taaladviseurs dus ook geen advies geven.
Daarnaast: er is een verschil tussen spelfouten (zoals ‘ik schrijft’) en bewust afwijkende spelling. Ik kies ervoor om email te schrijven zoals ik doe. Nogmaals: dat is niet fout, want ik hoef me niet aan het Groene Boekje te houden. Het is alleen niet de standaardspelling.
LikeLike
“email” is een glaslaagje op keramiek. Een e-mail (met koppelteken) is een elektronisch verzonden brief. Of geldt dat niet als spelfout (tweemaal)?
LikeLike
Beste Edwin, het telt in zoverre niet als spelfout dat ik me niet aan het Groene Boekje hoef te houden. Email is niet volgens de standaardspelling, maar daar houd ik me dan ook niet aan. Ik schrijft email altijd zo, en dat is mijn goed recht.
LikeLike
Maar, die “e” is uiteindelijk wel een afkorting, wat – denk ik – de reden is voor dat koppelteken. Of schrijft u andere woorden met die “e” van elektronisch ook aan elkaar? Ik doe een greep: e-bike, e‑boek, e‑business, e‑card, e‑handel, e‑ticket, … Maar, eigenlijk hebt u al bij al weinig op met spelling & grammatica, niet? Waarom schrijft u anders “Ik schrijft”?
LikeLike
Er lijkt me geen reden voor een ad hominem: ik heb wel degelijk veel op met spelling & grammatica. Ik maak weleens een foutje, net als iedereen. Bovendien: als ik niks met grammatica en spelling heb, dan hebben alle taaladviseurs die ik in het stukje aanhaal dat ook niet. Zij maken immers ook fouten?
En wat betreft e als afkorting: het feit dat het een afkorting is, betekent toch niet dat het automatisch los moet worden geschreven?
LikeLike
des te verbazingwekkend..
òf verbazingwekkend
òf des te verbazingwekkender
LikeLike
Beste Tineke, je hebt gelijk: dit is een contaminatie. Ik zal hem laten staan, zodat anderen er lering uit kunnen trekken. Ook in antwoord op Emmy: ik vergoelijk niet iedere fout, want deze is bijvoorbeeld uit slordigheid ontstaan. Net zoals al die fouten in de taaladviesboekjes die ik noem 😉
LikeLike
Een taaladviseur hoort niet slordig te zijn. Stel je voor dat een bouwkundige zegt, ach, die betonnen plaat past niet helemaal, kan gebeuren. Of de Belastingdienst die je te veel laat betalen.
LikeLike
Beste Emmy, ik ben het met je eens dat het onhandig overkomt als een taaladviseur zulke fouten maakt. Er is ook niemand die beweert dat dat niet zo is. Maar kijk: de fouten zijn er. Iedereen maakt weleens een fout, hoe onhandig dat ook kan zijn. Overigens ben ik nog benieuwd naar je reactie op bovenstaande: vind je dus dat een taaladviseur die een fout maakt geen taaladvies meer mag geven? Dat is de strekking van jouw ‘wie zonder zonde is’.
Ik zie het anders: iedereen maakt weleens een foutje. Ik kan ook vast flink wat bijbelcitaten vinden over vergeving 😉
LikeLike
Natuurlijk mag je best taaladviezen blijven geven. Maar je verantwoordelijkheid is wel groter dan die van andere taalgebruikers. Iemand de maat nemen (ook al is dat in het geval van taaladviezen wellicht anoniem) en dan zelf andere fouten maken… Je moet extra kritisch zijn, vind ik. Ik lees sommige e-mails wel drie keer over voordat ik ze verstuur. Meestal helpen de golfjes onder de tekst, alhoewel: de tekst die ik nu aan het typen ben, staat vol met golfjes, waarschijnlijk omdat het uitgangspunt Engels is.
En, om terug te komen op een eerdere opmerking: je schreef dat je je niet aan de voorgeschreven spelling hoeft te houden (bv. email). Daar ben ik het helemaal niet mee eens. Sommige mensen horen zich strikt aan het Groene Boekje te houden (overheid/onderwijs) en die zitten niet te wachten op vrijheden die taaladviseurs zich persoonlijk veroorloven. Die worden daar bovendien op afgerekend. Of sollicitanten: je zult maar een hr-manager treffen die goed is in taal, dan wordt je brief meteen terzijde gelegd.
LikeLike
Sommige mensen moeten zich inderdaad wettelijk aan de officiële spelling houden, wanneer ze in functie zijn. Dat ontken ik ook zeker niet. Maar dit lijkt me geen probleem: je kunt toch gewoon het Groene Boekje volgen en de rest negeren? Maar taaladviseurs (wat ik overigens niet ben, voor de duidelijkheid) en alle andere mensen hebben het recht om persoonlijk te doen wat ze willen. Zo simpel is het.
Dat andere mensen daar niet op zitten te wachten, tsja, ik zit niet te wachten op mensen die korte leren broeken dragen, maar iedereen heeft de vrijheid die toch aan te doen. Dat geldt ook voor taal. Wel is het zo dat je er inderdaad op kunt worden afgerekend, en daarom proberen mensen zich te conformeren in situaties waarin dat kan voorkomen. Daarom maak ik liever geen spelfouten in een sollicitatiebrief, conformeer ik me aan de officiële spelling, en doe ik geen Pikachu-onesie aan naar mijn gesprek. Maar buiten dat soort situaties doe ik lekker waar ik zin in heb. Ik trek m’n onesie aan, en spel email als email.
LikeLike
Wat grappig om dit te lezen, en wat jammer dat ook bij een boeiend onderwerp als dit er meteen iemand met een kei in de hand staat. Persoonlijk lijkt mij de verwarring met emaillen pannen ook niet vaak voor te komen, maar ik schrijf mail, zonder e- ervoor. Dat mail geen brief is met een postzegel erop lijkt mij gevoeglijk duidelijk.
Stel je trouwens voor dat we in alle woorden met meerdere betekenissen ergens een streepje zouden moeten zetten om de betekenis aan te duiden. Dan zouden we zeker allemaal opnieuw moeten leren spellen, pak maar eens een woordenboek! Overigens betwijfel ik of de spellingscontrole in textverwerkingsprogramma’s dit zou oplossen – als een woord bestaat, wordt het goedgekeurd, maar dan kan het best op die plaats in de zin foutief zijn.
LikeLike
Ben het eens met de email-discussie. Wie heeft er trouwens nog een emaillen pan? Dat is toch allemaal teflon en zo? Dat woord verdwijnt sowieso over enkele tientallen jaren.
Maar “textverwerking”, Corinne, dat gaat míj nou wat te ver …
LikeLike
Hoezo? Vanwege de x? We hebben een prachtige letter in ons alfabet beschikbaar voor de ks-klank, dus die gebruik ik.
Email wordt niet alleen voor pannen gebruikt maar ook voor kunstvoorwerpen.
‘k Heb net voor de grap eens op email gezocht in Google; wat je te zien krijgt gaat allemaal over “electronische post”….
LikeLike
Alleen “viruscanner” vind ik enigszins storend. De rest is/zijn vertikkingen door te snel typen.
LikeLike
Om terug te komen op het onderwerp: voor dit fenomeen is zelfs een naam bedacht. Sinds enige tijd ben ik erachter dat dit bekend staat als de “Wet van Muphry” (kijk voor meer informatie hierover op Wikipedia).
LikeLike
Tobias, de eerste commentator, zag geen spelfoutjes. Wat zag hij dan wel? Zet- en typfoutjes.
LikeLike
Wat mij betreft zien spel-, zet- en typfoutjes er hetzelfde uit. De verschillende benamingen kunnen wel andere nadruk leggen. Als je ‘zegggen’ een zet- of typfout noemt, dan benadruk je de oorzaak, het proces. Als je het een spelfout noemt dan benoem je het gevolg, de uitkomst.
LikeLike
Wat is, Marten, dan eigenlijk precies een spelfout volgens jou? En wat een typefout? En wat een grammaticale fout? Het verschil tussen die drie is volgens mij soms erg klein of verwaarloosbaar. Wat voor fout is bijvoorbeeld ‘Ik bedenk me’ (Ik kom terug op een eerder genomen beslissing), waar ‘Ik bedenk’ (Ik denk) hoort te staan? Komt tegenwoordig veel voor, ook in boeken van gerenommeerde uitgevers.
LikeLike
Beste Casper, dat is een goede vraag. Zo goed zelfs, dat ik er snel een uitgebreide blogpost aan zal wijden. Kort gezegd zien (voor mij) een spelfout en een typefout er hetzelfde uit, namelijk als iets in een tekst dat in strijd is met de regels van de officiële spelling. Voor mij is een typefout echter het gevolg van uitschietende vingers oid (ehcter bv.), terwijl een spelfout een regelmatige oorzaak heeft (bv. aspekt). Beide fouten kunnen ongrammaticaal zijn, maar dat hoeft niet. Dat gezegd hebbende is aspekt niet per definitie fout: het is alleen fout volgens de regels van de officiële spelling, maar daar hoeft bijna niemand zich aan te houden (ook al doen veel mensen dat wel).
Dan zijn er nog de normfout en de grammaticale fout. Een normfout is een fout een overtreding tegen een norm (bv. die van het Standaardnederlands). Een grammaticale fout is een zin die onmogelijk is, die niet voorkomt, en die als hij voorkomt door iedereen zou worden afgekeurd. “Man de werken recept koeien drie” bijvoorbeeld. Zie dit stukje voor meer uitleg over dit onderscheid.
Het voorbeeld dat je noemt laat zien hoe ingewikkeld de categorie normfout is. Bronnen die je als autoriteit (hier en hier) kan aanmerken noemen ‘ik bedenk me’ namelijk goed Nederlands. Je zou dus kunnen zeggen dat het geen fout is, maar voor mij werkt dat niet zo. Het betekent dat er verschillende normen kunnen zijn. Die kunnen naast elkaar bestaan: er is tenslotte geen wet die zegt wat goed of fout is. Voor mij betekent dit besef twee dingen: ik houd me aan mijn eigen norm, die voor een groot deel overeenkomt met die van het Standaardnederlands, en ik vind het niet altijd terecht om vermeende fouten te veroordelen: mensen leven volgens verschillende normen. Een onbevredigend antwoord misschien, maar wel de wetenschappelijke realiteit.
LikeLike