Eind vorig jaar besprak ik al eens het vreemde taaladvieswerkje Op en Top Nederlands, een taaladviesgids uit 1937. Later besprak ik ook de verbazingwekkende inhoud, met woorden als vlijmkoker, tuf-tuf (Verkieselijk boven: „wagen”) en fep (Aan de fep). Maar wacht, er is nog veel meer! Bij het ter persé gaan van de vorige blogpost had ik het werkje nog niet uit, maar nu wel. En dat leverde opnieuw een schat aan mij onbekende woorden op.
ree, bnw. (Een ree wijf)
prouveer, ww. (Dat prouveert niet voor haar)
pulkippetje
praaisein (Verkieselijk boven: „roepnaam”)
prang, ww. (Geprangde boezem)
poesmooi
pondpondsgewijze
plekkerig
piereverschrikkertje
overkluis, ww. (Een overkluisde beek)
onwijsgerig
ontveins, ww.
omkoud (Hij is er omkoud)
neepjesmuts
mitsgaders
molik
miers, bnw.
masteluin (Masteluin is een mengsel van rogge en tarwe)
matjesvijgen
mandélig (mandélige muur)
lamoen
lebmaag
lammenadig
kor-oester
komenijswinkel
kluisprop
karnpols
jank aan (Hij jankt zijn baas aan)
hij (Te hij of te fij)
hei (Te hei of te fij)
heusjes
haam ( = net, juk)
etgroen
eest, ww.
durk
baars, bnw. (= als een baar, totok) *
Ik kan echt alleen maar ongelooflijk smullen van deze woorden. Wat een heerlijkheid, iedere vorm van nadruk schiet te kort. Allemaal woorden die ik niet ken. Goed, sommige woorden schijnen wel nog voor te komen, zoals etgroen en pondspondsgewijs, hoewel ze dan niet heel frequent zijn. Andere uitdrukkingen zijn veel zeldzamer. ‘Een ree wijf’ bijvoorbeeld komt maar 4 keer voor op het hele internet (met dank aan mij nu zes keer). Helemaal bont maakt het woord praaisein het: dat komt helemaal niet voor op het Nederlandse interweb! Ook lollig: praaisein is niet eens meer een vergeetwoord: het is zelfs daarvoor blijkbaar al te ver weggezakt.
Gelukkig is er nog het Woordenboek der Nederlandse Taal. Daar heb je nou echt wat aan. Dankzij dit parel onder de woordenboeken kom ik erachter wat een kluisprop is (“Tegen het binnenstroomen van het water werden vroeger de kluizen digt gemaakt met zoogenaamde kluisproppen, zijnde houten stoppen met poortlaken bekleed”). En dat lammenadig misschien wel een oude contaminatie is van lam en ongenadig! Overigens is praaisein wederom nergens te bekennen…
Maar serieus: wie gebruikt deze woorden nog? Ik hoor het graag.
Marten van der Meulen 
Lebmaag is toch een heel gewoon woord voor iedereen die de magen van herkauwers wil bespreken? En mitsgaders is denk ik een vergeetwoord, want die heb ik wel eens gelezen. Verder: wow…
LikeLike
“voor iedereen die de magen van herkauwers wil bespreken” Dat is voor mij geen dagelijkse kost hoor! 😉 En mitsgaders heb je gelijk in, dat staat inderdaad wel in een lijstje (hier: https://vergeetwoorden.wordpress.com/)
LikeLike
Lijkt me ook een kwestie van algemene ontwikkeling dat leb uit de lebmaag komt. Leb is het goedje dat aan melk wordt toegevoegd om kaas te maken.
LikeLike
Lebmaag: idd gewoon een anatomische term.
Mitsgaders klinkt naar Kuifje 🙂
Pierenverschrikker (een borrel) zou ik actief kunnen gebruiken!
Prang: als in een prangende vraag.
Mandeligheid komt in notariële akten voor.
LikeLike
“gewoon een anatomische term”: dat het voorkomt, ok, maar anatomie lijkt me wel een specifiek register, en dat maakt het woord dus niet zo heel gewoon. Net als dat een woord als ‘ritenuto’ in muziekkringen heel gewoon is niet, maar niet algemeen. Idem voor ‘mandeligheid’.
LikeLike
Mandelig ken ik als een vrij gewoon Drents woord, maar uiteraard zijn veel woorden die nu dialekt worden genoemd vroeger wijder verspreid geweest.
Etgroen zal denk ik nog wel gebruikt worden door boeren, ik zou in elk geval geen ander woord weten dat ervoor in de plaats zou zijn gekomen. Meer in het algemeen geldt denk ik voor landbouwtermen als lebmaag en etgroen dat die vroeger veel algemener bekend waren, ook bij niet-boeren.
LikeLike
Het moge duidelijk zijn: mijn algemene ontwikkeling bevatte weinig landbouwkennis. Het is zeker mogelijk dat termen eerst algemeen bekend waren en later in gebruik versmalden tot een bepaald dialect of een bepaald genre. Interessant om dat voor landbouw algemeen te testen!
LikeLike
praaisein:
praaien = een schip aanroepen (denk ‘ahoy’). Het lijkt mij dat een ‘praaisein’ een sein is (bijvoorbeeld een combinatie van seinvlaggen) dat de wens vertolkt een schip buiten roepafstand te praaien. Mijn mening overigens voor een betere…
LikeLike
Beste Klaas, een betere mening lijkt me niet nodig, want ze is heel plausibel. Je mening komt onder andere overeen met die van Ton den Boon, zie deze Twitter-thread voor de discussie. https://twitter.com/MilfjeMeulskens/status/1008992239731736576
LikeLike
‘Mandelig’ heb ik het afgelopen jaar heel vaak gebruikt. Bij het huis dat we hebben gekocht, hoort namelijk een ‘mandelige gang’ en daar was nogal wat over te doen. Nu kan een gesprekje onder buren beginnen met: “Heb je al iets van X gehoord over de mandelige gang?”
Ik kende het woord trouwens al uit het Fries, waar het ietsjes gewoner is en ook ‘medeplichtig’ betekent. Als zodanig verschijnt het weleens in nieuwsberichten van Omrop Fryslân en It Nijs.
‘Lammenadig’ ken ik ook uit het Fries (waar het met -ch wordt gespeld). Ouderen gebruiken het nog wel.
Zie:
https://www.itnijs.frl/?s=mandéli
https://www.omropfryslan.nl/sykje/mandélich
https://www.itnijs.frl/?s=lammenadi
LikeLike
Beste Henk, dank voor je bijdrage. Naast landbouwjargon is ook gerechtelijke spraak me (gelukkig) behoorlijk vreemd. Leuk dat je het nog tegenkomt!
LikeLike