Taalverandering op de basisschool

Deze ochtend was ik op basisschool ‘De Wegwijzer’ in Elst, om in het kader van Onderzoeker in de Klas te vertellen over mijn onderzoek. Het was een geweldige ervaring. De kinderen deden actief mee, waren geïnteresseerd, en stelden briljante vragen. Zo hebben we een discussie gevoerd over grammaticalisatie: waarom worden sommige woorden korter, en hoe komt dat? En hoe ziet het Nederlands er over 100 jaar uit? Wat was de oudste taal die ik had bestudeerd?

In mijn presentatie legde ik eerst uit dat het Nederlands behoorlijk is veranderd de afgelopen 1500 jaar. Ik liet wat voorbeelden van teksten zien, en we luisterden naar de legendarische Han Hollander, om te zien of uitspraak ook was veranderd de afgelopen 100 jaar. Vervolgens legde ik uit hoe lexicale diffusie werkt, vanuit netwerktheorie. Die woorden gebruikte ik natuurlijk niet: ik liet een poppetje zien dat een nieuw woord bedacht, knufti. Een jongetje zei meteen: “O, dat is een hele koude knuffel.” Heerlijk. We keken hoe dit nieuwe woord zich van groep tot groep kon verspreiden, en we praatten over de verschillende netwerken waar kinderen deel van uitmaakten: atlethiek, hoornles, vriendjes in de straat.

Vervolgens gingen we naar het hart van de zaak: wat gebeurt er nou als iemand zo’n woord, of een bepaalde grammaticale constructie, afkeurt? Hoe verspreid die afkeuring zich? Ik vertelde dat hier weinig over bekend was, en dat ik hier onderzoek naar deed. Ik liet wat taaladviesboekjes zien, en we lachten samen over Haje’s voorgestelde alternatief noenzaal voor lunchroom. Vervolgens praatte ik over mijn hypotheses, dat het succes of falen van taaladvies mogelijk van veel dingen afhangt. Samen met de kinderen lette we op hoe we ademden, om dat vervolgens weer aan ons onderbewustzijn over te laten. Ook discussieerden we over de vraag, wat er zou gebeuren als ik een van hen in het zwembad zou gooien. “Ik zou zwemmen, maar niet in het meer, want dat is te koud”, antwoordde een jongetje. En we bedachten, of we iets zomaar konden koken, als we het maar één keer eerder hadden gemaakt. Zwemmen kan je, omdat je het vaak hebt gedaan, koken niet, omdat je het niet vaak had gedaan. Op deze manier liet ik zien hoe frequentie en bewustzijn een rol kunnen spelen bij taaladvies.

Nadat ik had uitgelegd hoe je corpusonderzoek doet, keken we ten slotte naar de verschillen tussen twee versies van Roodkapje (uit het onvolprezen corpus). Ik gaf groepjes twee alineas, en een aantal regels. Zo kwamen ze er achter dat sommige regels waren toegepast (oo -> o bijvoorbeeld in de spelling), maar dat er ook regels waren die níet waren toegepast. En dat er veranderingen hadden plaatsgevonden die niet in de regels stonden. Heel diep gingen we er niet op in: de kinderen wilden vooral weten of ik weleens een geslaagde taalverandering had veroorzaakt, en wat nou dat woord knufti allemaal kon betekenen.

Sinds ik ben begonnen met mijn promotie heb ik niet zó’n inspirerende anderhalf uur gewerkt. De kinderen zogen alles op en stelden fantastische vragen. Ik vind het geweldig dat het Wetenschapsknooppunt dit soort voorlichting mogelijk maakt. Niet alleen voor mij, maar ook voor de kinderen. Die krijgen te zien hoe een wetenschapper eruitziet. Dat is dus niet altijd iemand met een witte jas die proefjes doet (dat beeld leeft heel sterk blijkbaar). Ook krijgen ze een kijkje in de keuken van onderzoek. Ik hoop dat het allemaal taalwetenschappers worden. De interesse hebben ze in ieder geval al.

Enorme dank dus aan Siebe, Jan en Sanne van het Wetenschapsknooppunt, en aan Gonneke van De Wegwijzer: ik vond het geweldig. Aan al mijn collega’s: ga dit ook doen. Goed voor de maatschappij, goed voor de popularisering van je onderzoek, goed voor jou. Iedereen wint. Voor wie geïnteresseerd is, hier is mijn presentatie.

O ja, en ik  heb ook nog met een fidget spinner gespeeld. Dat was misschien wel het hoogtepunt.

N.B. Voor zover ik weet hebben alle leerlingen toestemming gegeven voor het gebruik van hun foto. Mocht iemand hier bezwaar tegen hebben, laat het me dan weten, dan verwijder ik de foto.